هوالجمیل
دکترعلیرضا قسمتی وکیل پایه یک دادگستری و مدرس دانشگاه
تذکری در باره برخی سازمان های دیگر در جهانی سازی تجارت
سازمان هایی که در جهانی سازی تجارت و اقتصاد به نحوی موثر بوده و هستند منحصر به بیست و یک سازمانی که ذکر شد نمی باشند. دهها سازمان دیگر جهانی و فراملیتی در حال فعالیتند که در رشته تخصصی خود و موضوعات توافق شده در معاهدات منعقده در جهانی سازی تجارت و اقتصاد اثرگذار هستند مانند: کمیسیون حقوق تجارت بین الملل سازمان ملل متحد، مجمع جهانی اقتصاد (داووس)، سازمان انرژی اتمی، اپک و دیگر نهادها یا سازمان هایی که در راستای تأمین غذا و کشاورزی از قبیل سازمان جهانی غذا و کشاورزی در تمام کشورهای جهان فعال می باشند.
علاوه بر آن ها کمیسیون های اقتصادی متعددی وابسته به سازمان ملل متحد فعالند که به مسائل اقتصادی مناطق مشخصی در جهان می پردازند و یا نهادهای منطقه ای متعددی در زمینه اقتصاد و همکاری های چند جانبه مانند سازمان اپک، گروه 77 به علاوه چین، سازمان همکاری اکو، اتحادیه عرب، شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه آفریقا و...فعالند که در جهانی سازی و فراملی شدن اقتصاد کشورها تأثیر فراوانی دارند. همچنین پیمان های جهانی از قبیل پیمان کیوتو که به منظور کاهش صدور گازهای گلخانه ای که عامل اصلی آلوده شدن محیط زیست، پاره شدن لایه اوزون و گرم شدن زمین در دهه های اخیر محسوب می شود و تمام کشورهای جهان را مکلف به کاستن از صدور این گازها می کند، اتحادیه جهانی پست، سازمان جهانی هواشناسی، آژانس چندجانبه تضمین سرمایه گذاری (مگا)، سازمان غیر دولتی شفافیت بین المللی، سوئیفت (ارتباط مالی بین بانک ها)، آژانس بین المللی انرژی های تجدیدپذیر و نهادهای مشابه آن ها در وابستگی کشورها به یکدیگر، و داشتن وجوه مشترک در امور اقتصادی موثر می باشند و به جهانی سازی و توسعه فرایند جهانی شدن و شکل گیری دهکده جهانی کمک می کند.
فراتحلیل:
نتایج مشترک تلفیق شده زیر از تحلیل ها انجام شده درباره مسئله جهانی شدن تجارت به دست آمده که به فرایند شکل گیری ((دهکده جهانی)) از جنبه تجاری و اقتصادی کمک مهمی می کنند:
1) اثرگذاری پیشرفت در علوم تجربی به ویژه در فضای سایبری، تأسیس سازمان های جهانی و اجرایی شدن اسناد معتبر بین المللی در توسعه جهانی شدن تجارت
اگر چه پیش از قرن بیستم در امور تجاری، مبارزه با برخی جرائم و...معاهداتی بین دولت ها وجود داشت، ولی اثرگذاری پیشرفت علوم تجربی به ویژه در فضای سایبری، تأسیس سازمان فراملی و بین المللی و اجرایی شدن کنوانسیون ها، پروتکل ها و دیگر اسناد معتبر بین المللی و بین الدولی در سده بیستم و دهه اول و سال های آغازین دهه دوم سده بیست و یکم که با بهره گیری وافری از تبلیغات ماهواره ای، اینترنتی توأم شده، علاوه بر پیشرفت به نسبت محدود در همسان سازی فرهنگ ها، به ویژه جهانی تجارت و اقتصاد را شدت فوق العاده ای بخشیده است.
اکنون در سال های آغازین دهه دوم میلادی قرن بیست و یکم، تجارت جهانی و روابط اقتصادی کشورها چنان متحول و فراگیر شده که بیش از دویست کشور مستقل و غیرمستقل با جمعیت متجاوز از 7 میلیارد نفری به مثابه روستایی کوچک از حیث روابط تجاری جلوه می کند و با رویکرد تجاری جهان مصداق واقعی اصطلاح ((دهکده جهانی)) گردیده است. شرکت های عظیم چند ملیتی تجاری و صنعتی، مصنوعات و محصولات گوناگون خود را به سهولت و سرعت فوق العاده ای به اقصی نقاط عالم بدون اعتنا به مرزهای جغرافیایی که رنگ سد بودن را باخته اند ارسال می دارند. تبلیغات به کمک اینترنت، ماهواره و ارتباطات سریع هوایی، دریایی و زمینی، زمینه های روآوری مردم جهان را برای پذیرش کالاهای تولیدی کشورهای گوناگون آماده نموده اند. به موازات این جریانات و ابزارهای گسترده، سیستم های الکترونیکی انتقال پول، روند دادوستد بین کشورها را به صورتی اعجاب انگیز تسهیل کرده است به طوری که تجارت کامپیوتری و اینترنتی با سرعت ثانیه ای امکان نقل و انتقالات پول را فراهم و تجارت الکترونیکی جانشین جمل و نقل پول کاغذی شده است.
2)تأثیر تأسیس بلوک های اقتصادی- سیاسی منطقه ای در جهانی سازی تجارت و شکل گیری ((دهکده جهانی))
از عواملی که در جهانی سازی تجارت نقش موثری داشته، تأسیس بلوک های اقتصادی- سیاسی منطقه ای بوده که برای نمونه می توان از اتحادیه اروپا نام برد:
اتحادیه اروپا که 27 کشور عضو دارد و دارای پارلمان مشترک اروپایی است مبادرت به چاپ و ضرب پولی با نام یورو کرده که هم اکنون در هفده کشور این اتحادیه به جای پول های ملی رایج این کشورها در دادوستد به کار می رود (اگر چه این روزها- نیمه اول 2012- یورو ارزش سابق خود را در برابری با دلار ندارند) و رفت و آمد تبعه این کشورها و یا افرادی که دارای ویزای شینگن هستند به 23 کشور این اتحادیه نیازی به ویزای کشور مقصد ندارند. این اتحادیه سرزمینی به مساحت متجاوز از ده میلیون کیلومتر مربع و جمعیتی بیش از 731 میلیون نفر را پوشش می دهد و در واقع خطوط مرزی اکثریت قریب به اتفاق این کشورها در روی زمین آثار وضعی حقوقی بین الملل را نسبت به کشورهای عضو اتحادیه از دست داده اند.
3) تأثیر گسترش بازارهای مرزی منطقه ای و مناطق تجارت آزاد در جهانی سازی تجارت و شکل گیری ((دهکده جهانی))
عوامل دیگری همچون گسترش بازارچه های مرزی منطقه ای مانند بازارهای کشورهای عضو اکو، آسه آن، تفتا، نفتا و...و راه اندازی مناطق آزاد تجاری در کشورها و ورود کشورهایی چون چین، کره جنوبی، هند، اندونزی، مالزی،برزیل، تایوان و...به بازارهای جهانی و تولید انبوه کالا و خدمات، روند رو به رشد تجمع سرمایه های مالی و تجاری و ادغام های فراملی واحدهای عظیم تولید، مالی و...و انقلابی که در عرصه ارتباطات به وقوع پیوست به حدی که این عصر را باعنوان ((عصر ارتباطات)) شناسانده است، همگی در تحقق جهانی شدن تجارت و اقتصاد و شکل گیری ((دهکده جهانی)) سهم دارند.
4) تأثیر فروپاشی سیستم (( برتن وودز)) در جهانی سازی تجارت و شکل گیری ((دهکده جهانی))
به عقیده برخی اقتصاددانان فروپاشی سیستم ((برتون وودز)) که در آن دلار آمریکا به عنوان ارز بین المللی و به قیمت 35 دلار برابر یک اونس طلا پذیرفته شده بود در زمان ریاست جمهوری نیکسون در اوایل سال 1970 جهانی شدن تجارت و یکپارچگی جهانیان را در توجه به امور مالی و شرایط محیط زیست جلب و تشدید کرده است، زیرا به دنبال فروپاشی برخی از نهادهای ((برتون وودز)) از اوایل سال 1970 در بازارهای مالی، مقررات زدایی گردید و از این رو گردش و جریان سرمایه ها در میان ملت ها توسعه یافت و نرخ های شناور ارز در بازار جهانی رایج گردید.
5) تأثیر حوادث سیاسی و تبعات آن در توسعه و تحقق جهانی شدن تجارت و شکل گیری ((دهکده جهانی))
حوادث سیاسی مانند فروپاشی بلوک سیاسی کمونیسم و جذب شدن آن ها در تجارت جهانی نیز در فراگیری اقتصاد و جهانی شدن تجارت و شکل گیری ((دهکده جهانی)) موثر بوده است، زیرا این قبیل کشورها که در سازمان تجارت جهانی نیز عضو شده اند اصرار به ورود سرمایه های خارجی را به کشورهای خود دارند. چنانچه برای مثال هم اکنون سرمایه گذاری خارجی در چین به بالاترین حد رسیده است. حضور کمپانی های مک دونالد و کوکاکولای آمریکایی در بازارهای چین رواج فراوان محصولات و مصنوعات چینی در بازارهای آمریکا و دیگر کشورهای بزرگ و کوچک جهان توسعه یافته، در حال توسعه و در حال گذار، سمبل های ورود نظام سرمایه داری به کشوری سوسیالیستی و حضور اقتصادی یک کشور سوسیالیستی در کشورهای با نظام سرمایه داری است که جهانی شدن تجارت را تسهیل و متحقق کرده و در شکل گیری ((دهکده جهانی)) موثر بوده است.
6) تأثیر راهبردهای سیاسی- اقتصادی مشترک آمریکا و انگلیس در جهانی شدن تجارت و شکل گیری ((دهکده جهانی))
سیاست های تعدیل ساختاری خانم مارگارت تاچر (نخست وزیر وقت انگلیس) و رونالدریگان (رئیس جمهور وقت آمریکا) در دهه 1980 با کمک صندوق بین المللی پول و بانک جهانی نمونه هایی از تأثیرگذاری عامل سیاست در جهانی شدن تجارت و شکل گیری ((دهکده جهانی)) است.
7) ریشه یابی تمایل دولت ها و ملت ها به عضویت در سازمان تجارت جهانی
درمقام ریشه یابی و جستجوی عامل اولیه و با مسامحه در تعبیر، یافتن علت العلل جهانی شدن تجارت و دادوستد، باید اذعان کرد که تلاش بشر برای فراهم آوردن امکانات بهتر زندگی کردن و حس کنجکاوی او برای کشف تجهیزات و دست آوردهای تحقیقات تجربی دانشمندان، عامل اصلی و ریشه تمام متغیرها یا معدات و عوامل دست دومی است که منجر به جهانی شدن اقتصاد و تبعات مفید یا زیانبار آن شده است، زیرا تمام عوامل ذکر شده اعم از کنفرانس ها، کنوانسیون ها و شرایط روز جهانی را انسان ها برای ارضای امیال و حس کنجکاوی که در طبیعت آن ها وجود دارد و برآورده شدن نیازهای خود، ساخته و پرداخته اند و امروزه جوامع بشری مواجه با انبوه تولیدات و ساخته های خود شده اند که اغلب مفید و گهگاه زیانبار است. چنان که انرژی اتمی با تمام کاربردهای مفیدی که در پزشکی و دیگر امور روزمره زندگی انسان ها از قبیل تولید برق و...دارد. در ساخت بمب هسته ای نیز به کار می رود و مردم نازاکی و هیروشیمای ژاپن را نابود و یا واقعه چرنویل روسیه و ماجرای بهد از سونامی سال 2011 را در ژاپن باعث شده است.
8) بی اثر شدن مرزهای جغرافیای کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی در تجارت
جهانی شدن تجارت مرزها را درنوردیده و دولت های 160 کشوری که هم اکنون عضو سازمان های تجارت جهانی هستند نمی توانند از ورود مصنوعات و محصولات دیگر کشورهای عضو به کشور خود جلوگیری کنند. در این شرایط دولت ها فقط حق دارند زمینه رقابت منصفانه را در داخل کشور خود تشویق نمایند، ولی ملت ها قادرند از خرید اجناسی که غیرمفید یا مغایر با فرهنگ آن هاست خودداری نمایند تا کشوری که اجناس و مصنوعات غیرمفید یا مغایر فرهنگ کشور مقصد تولید و صادر می کند بر اثر عدم مشتری از تولید و یا صدور این قبیل مصنوعات به آن کشور خودداری نماید.
علی رغم اینکه ایران از سال 1995 تاکنون هنوز نتوانسته است در سازمان تجارت جهانی عضو اصلی شود مشاهده می گردد که بازار پررونقی برای مصنوعات درجه دوم یا سوم برخی از کشورها به خصوص چین شده است. چینی های غیر مسلمان برای ایرانیان شیعه اثنی عشری حتی مهر و تسبیح همراه با بسیاری مصنوعات غیرمفید دیگر ارسال می دارند و در مشهد مقدس حضرت امام رضاعلیه السلام گفته می شود که زوار از مغازه ها مهر و تسبیح و حتی کفن چینی برای دفن مردگان خود به منظور سوغات برای نزدیکان یا خودشان خریداری می کنند. اگر مردم این قبیل اشیاء را خریداری نکنند و دولت صادر کننده به خودداری مردم از خرید آن ها آگاه شود، به طور قطع دیگر اجناسی را که به فروش نمیرسد به ایران نمی فرستد. البته نقش واردکنندگان ایرانی در این قبیل موارد بسیار مهم است، آن ها باید اجناس درجه دوم یا سوم و یا مغایر با فرهنگ شیعی را وارد نکنند ولی متأسفانه افراد سودجو، فقط به دنبال منافع مادی خود هستند و با وارد کردن اشیاء و مصنوعات ارزان قیمت می خواهند هر چه سریعتر ثروت بیشتری به دست آورند.
9) نقش عمده بازرگانان و مردم در کشورهای دارای معادن ارزشمند در تجارت جهانی
در کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی گذشته از ایجاد زمینه رقابت منصفانه توسط دولت، واردکنندگان کالاها، مردم و معادن ارزشمند در کیفیت و کمیت تجارت نقش عمده ای دارند. کشورهای در حال توسعه و گذار و یا کمتر توسعه یافته که دارای معادن خدادادی با ارزش نفت، گاز، طلا، نقره، مس، روی، زغال سنگ و...هستند باید هوشمندانه مراقب باشند که دولت های استثمارگر با وارد کردن اجناس و مصنوعات درجه دوم و سوم نامرغوب خود متقابلاً معادن آن ها را غارت نکنند و به جای ذخایر ارزشمند آن ها، دولت هایی نظیر چین و...مصنوعات غیر مفید به آن ها ندهند که متأسفانه تحریم های غیرانسانی دولت های سلطه گر به بهانه های واهی در این ایام کشور ما را به تبادل نفت و گاز با اجناس مصرفی کشورهایی نظیر چین واداشته است.
10) وضعیت ترکیبی کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی و عملکرد آن ها
هم اکنون بیش از 3/4 کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی کشورهای در حال توسعه واگذار و کمتر توسعه یافته می باشند و مسولان سازمان تجارت جهانی، مدعی هستند که قصد کمک به توسعه یافتن این کشورها را دارند و در این مسیر گام برمی دارند، ولی باید توجه داشت که آنچه در اساسنامه این سازمان جهانی قید شده با آنچه دولت های صنعتی و قدرتمند در عمل نشان دهند تفاوت بسیار دارد.
اساس عملکرد سازمان تجارت جهانی، اسناد مبادله شده بین اعضاء است و در واقع این سازمان مانند شورای امنیت سازمان ملل متحد جنبه آمریت ندارد و تنها در حل و فصل اختلافات اعضاء بر حسب درخواست و توافق آنها مداخله می کند. بنابراین عضویت در این سازمان، امنیت تجارت برای کشورها را تضمین نمی کند بلکه تجارت و دادوستد بین کشورها را تسهیل می نماید. این دولت های عضو، واردکنندگان و مردم مشتری هستند که باید هشیارانه عمل کنند تا دولت های استثمارگر نتواند ذخایر معدنی و ارزی آن ها را غارت نماید.
بازرگانان واردکننده و مردم کشورهای در حال توسعه باید با درایت از موقعیتی که با عضویت در سازما ن تجارت جهانی برای کشورشان به وجود آمده از فرصت ها استفاده کنند.
در هر حال به نظر می رسد عضویت در سازمان تجارت جهانی برای کشورهای در حال توسعه، در حال گذار و کمتر توسعه یافته در عصر ارتباطات سریع جهان شمول کنونی و تأثیر کشورها و ملت ها از یکدیگر نیازی مبرم است.
11) اثرگذاری جهانی شدن تجارت در حاکمیت های ملی
تأثیر و تأثر حاصل از جهانی شدن تجارت به دادوستد معمول در سطح کشورها و ملت ها محدود نمی شود بلکه در حوزه حکومت و سیاست ملی و بین المللی کشورها نیز این تأثیر و تأثر مشهود است.
برای مثال وقتی یک کمپانی کشور صنعتی و یا یک شرکت چند ملیتی در کشوری در حال توسعه و یا کمتر توسعه یافته و در حال گذار فعال می شود، خواه و ناخواه در کیفیت اعمال حاکمیت دولت کشور میزبان اثر می گذارد و اثرگذاری آن از طرف دولت متبوع آن کمپانی و شرکت چند ملیتی نیز پشتیبانی می شود. کودتای ژنرال پینوشه در سال 1973 در شیلی و سقوط دولت سوسیالیست آلنده توسط کمپانی itt آمریکایی یا مداخلات شرکت نفت ایران و انگلیس در ایران و مداخله آن در سیاستگذاری های دولت ایران با پشتیبانی دولت انگلیس و رویدادهای سیاسی ایران در قرن سیزدهم و دهه های نیمه اول قرن چهاردهم هجری شمسی که منجر به نخست وزیری مرحوم دکتر مصدق و ملی شدن صنعت نفت شده و یا حتی حضور فعلی نیروهای آمریکایی در خلیج فارس و تنگه هرمز، نمونه هایی از این نوع مداخلات و اثرگذاری بر حاکمیت دولت ها و حقوق ملی است.
بررسی همه جانبه در امرتجارت و امور مالی و پولی و تعهدات دولت ها در تضمین حقوق تجارت جهانی و بسترسازی مناسب در روند اقتصاد ملی جهت هماهنگی اقتصاد جهانی در تمام زمینه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی،فرهنگی، تکنولوژی، و ارتباطات، موید این ایده است که روند پیش آمده در امر تجارت جهانی به خصوص در دو دهه آخر قرن بیست و یکم، حوزه سیاست و حاکمیت ملی را تحت تأثیر قرار داده است.
متأثر شدن سیاست خارجی و تا حدی سیاستگذاری داخلی دولت ها از عضویت در سازمان تجارت جهانی آشکار است، زیرا دولت های عضو به ویژه دول کشورهای توسعه نیافته مجبورند ابعاد سیاست سیاست اقتصادی و سیاست خارجی خود را با دیگر دول عضو به خصوص دولت های توسعه یافته هماهنگ کنند، ولی در سیاستگذاری داخلی میزان این تأثیر بستگی به نوع حکومت و درایت و نیروی فکری سیاستگذاران و مسئولان درجه اول کشورهای توسعه نیافته دارد. چنانچه حاکمان اقتدارگرا و توتالیتر به منظور استمرار حکومتشان درآمدهای عمومی کشور را به جای مصرف در جهت رفاه مردم خود را راستای تبلیغات دروغین و اقتدارنمایی در سطح بین المللی به هدر می دهند.
با توجه به اهمیت فوق العاده نوع حکومت در شرایط امروز((دهکده جهانی))، مسئله مهم حاکمیت و انواع آن با رویکرد فلسفه حقوق سیاسی و فقه سیاسی به صورتی مختصر و مفید از دوران باستان تا عصر حاضر (پست مدرنیته) در فصل آتی واکاوی و بازنمایی خواهد شد تا با دیدی وسیع تر بتوان از تأثیر جهانی شدن تجارت بر حاکمیت ملی کاست و با نگرشی آگاهانه هدف عمده حفظ حاکمیت ملی در چارچوب مذهب تشیع را تضمین کرد و سیاستگذاری ها را متناسب با مقتضیات روز انجام و راهبردهای کاربردی جامع و مانع ارائه نموده و به کار برد.
|